Bài 187: Thơ nhạc thăng hoa, chắp cánh cho thắng lợi lịch sử
>> Xây dựng người Hà Nội văn minh, thanh lịch:
Bài 186: Lắng lại cùng những gánh hàng rong
Những ngày diễn ra trận “Hà Nội - Điện Biên Phủ trên không”, nhạc sĩ Phạm Tuyên đang công tác tại Đài Tiếng nói Việt Nam - một mục tiêu quan trọng mà bom B-52 của Mỹ rất muốn xóa bỏ. Nếu phá hủy được các trạm phát sóng của Đài thì không có thông tin nào phát được ra với nhân dân, với toàn thế giới nữa. Như thế thất bại của ta sẽ trông thấy rõ.
Về hai bài hát ra đời đúng dịp này 45 năm về trước, nhạc sĩ Phạm Tuyên kể: “Trong mấy chục năm tôi làm việc ở Đài Tiếng nói Việt Nam, tố chất nhà báo cũng có ở trong cái chức trách văn nghệ sĩ của mình. “Ở Đài, mọi diễn biến của xã hội, thăng trầm của đất nước cũng đều có tác động đến mình, tự nhiên dù muốn hay không, khi mình nhập vào cuộc sống của nhân dân sẽ tạo cảm hứng cho mình viết những tác phẩm âm nhạc. Khi tôi bước vào cuộc đời sáng tác trên mặt trận văn nghệ, tôi chỉ sáng tác khi nào tình cảm của người viết đồng cảm với mọi người thì sẽ có sức lan tỏa. Hai bài hát ra đời trong 12 ngày đêm “Hà Nội- Điện Biên Phủ trên không”, tôi viết lúc ấy là để nói lên tình cảm của mình là chính, nhưng đồng thời nó cũng rất hòa nhập với tình cảm của người dân Hà Nội lúc ấy”.
Ở bài “Hà Nội những đêm không ngủ” ông gửi gắm rất nhiều tâm sự cá nhân trong đó, nói lên tình cảm chung của rất nhiều người. Trong kí ức của ông, Hà Nội hào hùng, oanh liệt của gần nửa thế kỉ trước vẫn như sống động: “Ngày 19/12/1972, Mỹ bắt đầu ném bom. Trưa hôm đó, địch lại ném bom trạm phát sóng ở Bạch Mai và khu tập thể Đại La nơi chúng tôi ở. Sáng sớm ngày 22/12, B-52 lại ném bom rải thảm, lần này chúng đã biến khu tập thể của chúng tôi thành một đống gạch vụn. Vợ con tôi lúc đó đã đi sơ tán. Nhà của tôi cũng dính bom tan tành, cây đàn piano vỡ tung, tủ sách cháy nham nhở, chỉ thấy còn một chiếc cặp sách rớt lại. Lúc đó tự dưng trong tôi trào dâng một cảm giác rất lạ: vừa đau thương, xót xa nhưng lại cũng rất đỗi tự hào. Tôi không còn nghĩ đến những mất mát riêng tư nữa”.
Ngay đêm hôm ấy, trong một đợt báo động kéo dài, ngồi trong căn hầm ở khu vực trọng điểm, ông đã viết bài hát “Hà Nội những đêm không ngủ” ghi lại hình ảnh của mình trong những ngày đầu của đợt tập kích của địch, thầm gửi tình yêu thương nhớ nhung đến vợ con lúc đó đang ở nơi sơ tán đêm đêm vẫn nhìn về vầng lửa đạn đang bao trùm cả Thủ đô. Tình cảm ấy thật dạt dào, tha thiết: “Đêm nay trời Hà Nội vang rền tiếng súng/Lửa rực cháy sáng phố phường yêu dấu/Lửa trừng trị B52 rực bầu trời đêm Thăng Long”.
Năm ngày sau, khi sáng tác bài “Hà Nội - Điện Biên Phủ” ông đã cất lên tiếng nói quyết liệt của người Hà Nội. Nhạc sĩ Phạm Tuyên chia sẻ về hoàn cảnh ra đời bài hát đó như sau: “Đêm 26/12, Mỹ lại ném bom dữ dội ở Hà Nội, buổi sáng giao ban của Đài Tiếng nói Việt Nam ngày hôm sau (27/12), đồng chí Trần Lâm thông báo Quân ủy Trung ương đã có ý kiến chỉ đạo là phải quyết tâm giành một trận Điện Biên Phủ trên không. Nghe từ “Điện Biên Phủ” lúc đó tôi thấy nó có một ý nghĩa rất khác, có sức lay động kì lạ”. Đêm hôm ấy ông đã ngồi trong hầm ở 58 Quán Sứ viết bài “Hà Nội – Điện Biên Phủ” với âm điệu không du dương như bài “Hà Nội những đêm không ngủ” mà rất quyết liệt: “B-52 tan xác cháy sáng bầu trời/ Hào khí Thăng Long ánh lên ngời ngời/ Rồng ta lao vút tới vây bắt lũ hung thần khát máu/ Ý chí chúng ta đây mạnh hơn ngàn lần họng súng quân thù/ Một Điện Biên nay sẽ vùi mộng xâm lăng…/ Hà Nội đây! Đế quốc Mỹ có nghe chăng câu trả lời của Hà Nội chúng ta/ Đâu chỉ vì non nước này phất ngọn cờ sao chiến đấu”...
45 năm trôi qua, khi kể về bài hát này nhạc sĩ Phạm Tuyên vẫn không giấu nổi niềm xúc động. Ông cho biết, báo Nhân dân ngày 29/12, giữa lúc địch còn chưa chấm dứt cuộc leo thang đánh phá đã in bản nhạc bài hát này với nét chữ chép tay rất đẹp của nhạc sĩ Phan Nhân. Bài hát được truyền đi qua làn sóng phát thanh trong chương trình Tiếng hát về Nam, góp phần cổ vũ to lớn cho tinh thần chiến đấu của nhân dân ta. “Hà Nội – Điện Biên Phủ” còn được các đoàn văn công, các đoàn dân quân tự vệ hát rất hào hùng. Sức lan tỏa của bài hát còn được nhạc sĩ Phạm Tuyên chứng thực bằng những ví dụ cụ thể: “Sau này, tôi có nghe nhạc sĩ, nhà báo Nguyễn Thụy Kha kể lại, anh em ở Quảng Trị đã khóc vì sung sướng, xúc động khi nghe bài hát này. Mấy nhà báo trong TP HCM ra phỏng vấn tôi có nói là hồi đó, đêm 29/12/1972 nghe bài hát trên sóng phát thanh đã biết là Hà Nội sẽ chiến thắng”.
Trải qua những ngày tháng ác liệt nhất của Hà Nội thời chiến tranh, nhạc sĩ Phạm Tuyên đúc kết: “Có một thực tế, người Hà Nội lúc đó rất kiên định, ứng xử với nhau có tình có nghĩa, rất quý mến mảnh đất này. Ít nơi nào trên thế giới, dưới bom đạn giặc Mỹ mà lại bình tĩnh được như vậy. Đi qua Bạch Mai, qua phố Khâm Thiên, các bà các mẹ chít khăn tang vẫn dọn dẹp nhà cửa, thu dọn các đống gạch vụn trên phố… Nhiều gia đình ở đó đã đi sơ tán, cửa nhà không cần khóa mà không hề mất mát, người dân động viên nhau vượt qua khó khăn… Có thể nói, cuộc chiến thắng 12 ngày đêm này là cuộc chiến thắng của nhân dân. Bên cạnh những công lao rất vĩ đại của phòng không, không quân, dân quân tự vệ, thì có sự đồng tình đóng góp của nhân dân”. Đó là phẩm chất cao quý của người Hà Nội. Tinh thần ấy chắp cánh cho thơ nhạc thăng hoa, chắp cánh cho thắng lợi cuối cùng.
(Còn nữa)