Tag
Những lối nhỏ lan tỏa văn hóa Việt

Bài cuối: Hành trình phục dựng nghệ thuật cổ Cảnh Thái Lam của nghệ nhân 9x

Người Hà Nội 04/06/2023 10:09
aa
TTTĐ - Tưởng chừng đã bị quên lãng sau hơn 1 thế kỷ biến mất, môn nghệ thuật cổ Cảnh Thái Lam đang dần “tái sinh” qua bàn tay của nữ nghệ nhân 9X Nguyễn Hoàng Anh.

Bài 1: Nghệ nhân già bền bỉ với nghệ thuật độc đáo hát múa Ải Lao Bài 2: Cùng sân khấu thu nhỏ, con rối Việt đi khắp năm châu Bài 3: Nghệ nhân giữ sức sống làng nghề ngay tại sân nhà

Bài 4: Nghệ nhân trẻ Đặng Văn Hậu - hành trình miệt mài khôi phục và lan tỏa giá trị con giống bột

Từ triều đại Nguyễn, Cảnh Thái Lam (hay còn gọi là Cảnh Pháp Lam) đã du nhập vào Việt Nam, được coi là một loại di sản vật thể rất đặc biệt. Pháp lam được trang trí trên các công trình kiến trúc hoặc đồ gia dụng với nhiều màu sắc, có tính thẩm mỹ cao nên được vua chúa yêu ái hiện hữu nơi các cung điện, lăng tẩm ở cố đô Huế. Thời gian tồn tại và hoạt động của các xưởng chế tác pháp lam của triều Nguyễn, từ lúc khai sinh đến khi thoái trào và chấm dứt hoàn toàn chỉ hơn 60 năm.

Hồi sinh nghệ thuật cổ trong hình hài mới

Nằm tại tầng ba trong một khu chung cư cũ tại số 11B phố Nguyễn Siêu, cửa tiệm mang tên “Họa Gấm” của nữ nghệ nhân Nguyễn Hoàng Anh chỉ vỏn vẹn 27m2. Trong đó trưng bày đủ sản phẩm thủ công đã được chế tác, các loại màu sắc, nguyên liệu, dụng cụ và một chiếc bàn gỗ lớn để làm việc.

Nghệ thuật cổ Cảnh Thái Lam qua bàn tay của nghệ nhân 9x
Nghệ thuật cổ Cảnh Thái Lam qua bàn tay của nghệ nhân 9X

Cửa tiệm của nữ nghệ nhân không biển hiệu, là một chiếc xưởng nhỏ thì đúng hơn nhưng giản dị, đầy ắp ánh sáng từ ô cửa, nghe loáng thoáng âm thanh nhộn nhịp của khu phố. Tại đó, nữ nghệ nhân Hoàng Anh đang gò tấm lưng, cặm cụi uốn những dây tơ đồng trên một mặt phẳng kim loại.

Biết đến nghệ thuật Cảnh Thái Lam từ khi còn ngồi trên ghế giảng đường, nhưng phải tận đến khi tốt nghiệp thì Hoàng Anh mới có định hướng rõ ràng. Cô dành ra 1 năm chỉ để nghiên cứu sâu, tìm hiểu về nghệ thuật cổ này thông qua các tài liệu nước ngoài (Pháp, Trung Quốc, Nhật Bản), tham khảo video về các phương pháp chế tác với mong muốn hồi sinh kỹ thuật làm pháp lam.

Sau cả một quá trình tiếp cận với tất cả các phương thức chế tác kỹ nghệ Cảnh Thái Lam, nữ nghệ nhân nhận thấy kỹ thuật truyền thống vô cùng cầu kỳ, phức tạp, phải trải qua “thất biểu thiêu” nghĩa là trải qua 7 lần nung nấu ở nhiệt độ 600 độ C trong lò nung và 108 bước phụ mới có thể hoàn thiện sản phẩm.

Góc nhỏ để đồ nghề tạo tác
Góc nhỏ để đồ nghề tạo tác

Do đó, để có thể đưa nghệ thuật đã thất truyền quay trở lại, tiếp cận gần hơn với mọi người, nữ nghệ nhận đã dành thêm 2 năm để thử nghiệm, tìm kiếm nguyên liệu tốt nhất, tối ưu hóa nghệ thuật gốc xuống còn 3 công đoạn: Uốn tơ đồng, điểm lam và tráng men.

Để phân biệt với Cảnh Thái Lam gốc, Hoàng Anh kể: “Tôi đã đặt tên là “Họa Kim Sa” theo đúng trình tự các bước thực hiện, trong đó họa là vẽ, kim là nguyên liệu kim loại tạo nên hình hài bức tranh và sa là cát màu tạo nên linh hồn bức tranh”.

Chốc lát khi đang trò chuyện, căn phòng vang lên tiếng chuông điện thoại của khách gọi đến tư vấn về tranh, nữ nghệ nhân lại dừng tay để lại lớp keo mới đổ, chờ se mặt để cố định những sợi dây tơ đồng. Quay lại sau 15 phút lắng nghe khách hàng, Hoàng Anh tiếp tục câu chuyện dang dở: “Lúc đầu khi tôi đưa nghệ thuật này về, sau khi cải tiến, biến đổi kỹ thuật gốc rồi mọi người vẫn kêu khó.

Tuy nhiên thì để nghệ thuật không bị mất cái vẻ đẹp cốt yếu, khi làm ra một bức tranh từ phương pháp Họa Sa Kim thì cần phải có sự tỉ mỉ, kiên nhẫn, đôi khi là một chút hoa tay. Bởi một cái nghệ thuật được coi là Quốc bảo tuyệt nghệ là một trong tám kỹ thuật nổi tiếng nhất của nước Yên thì khó là đương nhiên”.

Sau khi hoàn tất công đoạn uốn tơ đồng vàng, đôi bàn tay khéo léo, đầy kiên nhẫn của cô lại tỉ mỉ, lấy chiếc bay xúc từng lượng màu và nước cân bằng tỉ lệ với nhau để khi đổ màu vào khuôn không bị loang ra các phần bên cạnh, rồi tay còn lại cầm nhíp gắp từng chút lấp đầy từng góc nhỏ. Nhìn kỹ thuật có vẻ đơn giản nhưng trong đó là sự đúc kết sau bao lần nghiên cứu và thử nghiệm của nữ nghệ nhân trẻ.

Theo Hoàng Anh, cái đẹp của nghệ thuật Cảnh Pháp Lam chính là tạo ra những mảng màu loang bắt mắt, hài hòa, lấp lánh ánh kim từ những hạt cát nhỏ thạch anh được xay nhuyễn. Vì vậy để hoàn thiện một sản phẩm, thợ nghề lành nghề cần mất từ 7-10 ngày, thậm chí là hơn tùy theo độ khó.

Tác phẩm thành hình
Tác phẩm thành hình

Mong muốn đưa nghệ thuật cổ Cảnh Thái Lam đến gần hơn với thế hệ trẻ, Hoàng Anh đã nảy ra ý tưởng ứng dụng Họa Kim Sa trong trang trí các sản phẩm lưu niệm, đồ dùng hàng ngày như: ốp điện thoại, lót để cốc, gương... Là người đam mê các dòng tranh dân gian Ðông Hồ, tranh Hàng Trống, nên những sản phẩm qua bàn tay tinh tế của Hoàng Anh đều trở lên sinh động với hình ảnh: Em bé ôm gà; Em bé ôm vịt; Gà đàn; Lợn đàn; Lý ngư vọng nguyệt…

Các họa tiết của các dòng tranh dân gian góp phần giúp cho nghệ thuật cổ phát huy phong độ hết mức, trở nên chân thực, sống động qua từng công đoạn. Đây chắc hẳn là một sự tái sinh mới khi có sự giao thoa giữa nét cổ truyền và hiện đại để tiếp cận hơn với thời đại mới. Một nghệ thuật tưởng chừng như biến mất cả hơn 1 thế kỷ nhưng nhờ tình yêu văn hóa nghệ thuật của nữ nghệ nhân trẻ đã từng bước quay trở lại từ những đồ vật rất đỗi đời thường.

Đề cao trải nghiệm để lưu truyền

Dành 6 năm để nghiên cứu, phục hồi, giữ gìn, phát triển nghệ thuật Họa Kim Sa, nữ nghệ nhân đã cho ra đời biết bao sản phẩm mang dáng dấp văn hóa cổ truyền đi khắp nơi. Từ đó, tạo ra cái nguồn lợi cho bản thân cũng như trên con đường đó thì tạo giá trị cho cộng đồng. “Tôi cũng mong rằng những gì tôi gom góp, nghiên cứu, tìm hiểu được sẽ có thể tiếp cận tới nhiều bạn trẻ yêu nghệ thuật, văn hóa cổ truyền hơn.

Trên nền có sẵn họ có thể tự do sáng tạo các sản phẩm của riêng mình để kiếm thu nhập cũng như tiếp tục sứ mệnh giữ nghề, bảo tồn nghệ thuật cổ không thất truyền thêm một lần nào nữa. Việc vừa phải đáp ứng là nghệ thuật cổ vừa phải nhanh và mang tính giải trí, thì chúng tôi đề cao sự trải nghiệm của mọi người với môn nghệ thuật cổ. Tức là cung cấp cho họ những nguyên vật liệu, công thức làm, hướng dẫn họ thông qua các video clip hoặc tổ chức những workshop trực tiếp”, Hoàng Anh kể về những định hướng.

Nghệ thuật có tính ứng dụng cao
Nghệ thuật có tính ứng dụng cao

Dứt câu, cũng là lúc nữ nghệ nhân hoàn thành xong công đoạn đổ màu bức tranh “lợn đàn”, cô bảo cần phải đợi tầm 1 ngày để đổ keo mềm epoxy resin thay thế cho bước gia nhiệt ở 6000C bằng tráng men.

“Sự thay thế này giúp các bước thực hiện trở nên dễ dàng hơn, nhiều người có thể tự tay làm những sản phẩm trang trí ứng dụng trong cuộc sống mà vẫn không làm mất đi vẻ đẹp của các sản phẩm làm theo kỹ thuật cổ”, nữ nghệ nhân dừng tay, mỉm cười mãn nguyện sau khi công việc được hoàn tất.

Đọc thêm

Mùa xuân, mùa đẹp mơ màng của Hà Nội Người Hà Nội

Mùa xuân, mùa đẹp mơ màng của Hà Nội

TTTĐ - Hiếm có nơi nào như Hà Nội, có thể mang đầy đủ những nét đặc trưng của một mùa xuân xứ kinh kỳ rõ nét đến vậy. Chút nắng mưa thất thường khi đất trời vào xuân, đánh thức những cánh hoa ban tím yêu kiều, mùi hoa bưởi nồng nàn góc phố khiến lòng người sao tránh khỏi những xao xuyến, rung cảm về cuộc sống. Bởi mùa xuân Hà Nội đẹp như một giấc mơ, rất đỗi dịu dàng khiến ai cũng muốn đắm chìm vào.
Tích cực giữ gìn thôn, tổ dân phố sáng, xanh, sạch, đẹp Người Hà Nội

Tích cực giữ gìn thôn, tổ dân phố sáng, xanh, sạch, đẹp

TTTĐ - Thị trấn Trạm Trôi (huyện Hoài Đức, Hà Nội) tích cực xây dựng, giữ gìn thôn, tổ dân phố sáng, xanh, sạch, đẹp, an toàn.
Nhiều hoạt động đặc sắc đón chờ du khách tại hội làng Bát Tràng Người Hà Nội

Nhiều hoạt động đặc sắc đón chờ du khách tại hội làng Bát Tràng

TTTĐ - Công tác chuẩn bị cho hội làng Bát Tràng (Gia Lâm, Hà Nội) đã hoàn tất, sẵn sàng đón Nhân dân và du khách thập phương tham dự với rất nhiều hoạt động đặc sắc, hấp dẫn trong 3 ngày diễn ra lễ hội.
Lễ hội 5 làng Mọc - truyền thống đoàn kết đất Thăng Long Người Hà Nội

Lễ hội 5 làng Mọc - truyền thống đoàn kết đất Thăng Long

TTTĐ - Lễ hội 5 làng Mọc lễ hội vào chính ngày 11 và 12 tháng hai Âm lịch, 5 năm tổ chức đại đám một lần không chỉ là di sản phi vật thể quốc gia độc đáo mà còn là biểu thị của truyền thống đoàn kết, gắn bó, tương trợ lẫn nhau đầy thắm thiết của người dân Thăng Long xưa, Hà Nội nay.
Đình Tăng Phúc nhận Bằng xếp hạng di tích lịch sử cấp thành phố Người Hà Nội

Đình Tăng Phúc nhận Bằng xếp hạng di tích lịch sử cấp thành phố

TTTĐ - Trong dịp Lễ hội truyền thống Xuân Giáp Thìn 2024, Đình Tăng Phúc (Thượng Cát) vinh dự được đón nhận Lễ đón nhận Bằng xếp hạng di tích lịch sử cấp thành phố.
Nét văn hóa lành mạnh và tích cực của người Hà Nội Người Hà Nội

Nét văn hóa lành mạnh và tích cực của người Hà Nội

TTTĐ - Trong nhịp sống sôi động và hối hả của Thủ đô Hà Nội, việc tận dụng các thiết bị thể thao nơi công cộng không chỉ là cách rèn luyện sức khỏe mà còn là một phần của văn hóa sống tích cực của người dân. Bằng sự hưởng ứng và tham gia vào các hoạt động tập thể dục, người dân Hà Nội vừa nâng cao sức khỏe của bản thân vừa tạo nên nét đẹp khỏe khoắn, năng động của mảnh đất này.
Tranh truyện Hàng Trống - tinh hoa văn hóa Hà Nội xưa Người Hà Nội

Tranh truyện Hàng Trống - tinh hoa văn hóa Hà Nội xưa

TTTĐ - Với sự cầu kỳ, tinh xảo, độc đáo và mang nhiều đặc trưng của văn hóa Kinh kỳ, tranh truyện Hàng Trống thực sự đã trở thành tinh hóa văn hóa của người Hà Nội xưa để ngày nay chúng ta trân trọng và giữ gìn.
Lan tỏa giá trị nhân văn từ ngày hội tri ân cha mẹ… Người Hà Nội

Lan tỏa giá trị nhân văn từ ngày hội tri ân cha mẹ…

TTTĐ - Những tình cảm yêu thương sâu nặng dành cho mẹ cha dù chan chứa trong tim không phải người con nào cũng dễ dàng bày tỏ. Đến với “Ngày hội tri ân cha mẹ và vợ chồng”, trong không gian ấm áp đầy tình thân, lời yêu thương, xin lỗi và cả biết ơn được giãi bày như sợi dây vô hình gắn kết tình cảm gia đình thêm bền chặt, lan tỏa lối sống đẹp trong cộng đồng…
Đánh thức nét đẹp kiến trúc qua góc nhìn ký họa đô thị Người Hà Nội

Đánh thức nét đẹp kiến trúc qua góc nhìn ký họa đô thị

TTTĐ - Triển lãm “Đánh thức nét đẹp kiến trúc phố Châu Long qua góc nhìn ký họa đô thị” sẽ diễn ra tại Vườn hoa Vạn Xuân (16 - 24/3/2024) và Khu phố ẩm thực đêm Đảo Ngọc Ngũ Xã (30/3 - 7/4/2024).
Nhân dân tích cực xây dựng đời sống văn hóa ở cơ sở Người Hà Nội

Nhân dân tích cực xây dựng đời sống văn hóa ở cơ sở

TTTĐ - 100% các thôn, tổ dân phố và cấp xã, phường của thị xã Sơn Tây (Hà Nội) đã hoàn thành việc tổ chức Hội nghị đại biểu Nhân dân bàn việc xây dựng đời sống văn hóa ở cơ sở năm 2024.
Xem thêm