Tag
GS.TS. NGND Nguyễn Quang Ngọc

Nửa thế kỷ nặng lòng với Hà Nội

Người Hà Nội 23/01/2023 10:10
aa
TTTĐ - Hơn 50 năm gắn bó với Hà Nội, công bố gần 100 công trình khoa học có tính thực tiễn, hơn 50 đề tài nghiên cứu bảo tồn di sản văn hóa, xây dựng thành công ngành Hà Nội học,… nhưng với GS.TS. NGND Nguyễn Quang Ngọc, bấy nhiêu đó “vẫn chưa đủ để trả món nợ ân tình cho mảnh đất Thủ đô”.
Trao Giải thưởng “Bùi Xuân Phái - Vì Tình yêu Hà Nội” năm 2022 Cháy mãi một tình yêu Hà Nội Thư viện sách báo cổ cho những người yêu Hà Nội

Bài học đầu tiên về Hà Nội

Những ngày cuối năm, tôi có dịp tới thăm GS.TS. NGND Nguyễn Quang Ngọc, nguyên Giám đốc Trung tâm Hà Nội học và Phát triển Thủ đô. Căn phòng của ông đầy ắp sách, nằm khiêm tốn trong dãy nhà cũ của Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn Hà Nội, nơi ông đã gắn bó nửa thế kỷ với công việc giảng dạy và nghiên cứu khoa học.

Ở tuổi 70, khi những người bạn cao niên đồng học ngơi nghỉ thì vị giáo sư vẫn ngày ngày lên lớp giảng bài cho sinh viên và dành hết tâm huyết cho những công trình khoa học với các phát hiện mới về lịch sử Hà Nội.

Mở đầu câu chuyện, giáo sư Nguyễn Quang Ngọc kể với tôi về việc quy hoạch đô thị Hà Nội, đến những phát hiện thú vị về mảnh đất Cổ Loa. Ông nói, Đông Anh là vùng đất hội tụ cao nhất các yếu tố, điều kiện văn hóa, lịch sử để trở thành đô thị văn minh, hiện đại theo đúng xu thế phát triển trên thế giới.

Đáng chú ý, khu vực Đầm Vân Trì nối giữa Cầu Nhật Tân và Cổ Loa, có địa mạo, địa chất đặc biệt bởi nơi đây từng là lòng sông cổ, có tuổi đời trên 1 vạn năm, đủ điều kiện để xây dựng đô thị hiện đại.

Nửa thế kỷ nặng lòng với Hà Nội
GS.TS. NGND Nguyễn Quang Ngọc

“Cấu trúc thành Cổ Loa rất đặc biệt với hệ thống hào nước, hệ thủy liên quan đến dòng sông Hồng, đời sống kinh tế, văn hóa của người Việt, thuộc loại hàng đầu trên thế giới. Khi làm tổng chủ biên cuốn Dư địa chí Đông Anh, tôi từng đề xuất: phải khôi phục lại toàn bộ hệ thủy của Cổ Loa.

Nếu làm được như vậy, chúng ta sẽ có một hình dung đầy đủ về kinh đô đầu tiên thời đại dựng nước của dân tộc. Điều này có ý nghĩa to lớn, phát huy được giá trị lịch sử của Công viên lịch sử văn hóa Cổ Loa” – GS Nguyễn Quang Ngọc say sưa kể.

Có lẽ, những ai biết đến GS Nguyễn Quang Ngọc đều hiểu vì sao ông lại đam mê nghiên cứu về lịch sử Hà Nội đến vậy. Đặc biệt, với Cổ Loa, ông có nhiều kỷ niệm đáng nhớ. Hơn 50 trước, sau khi tốt nghiệp phổ thông hệ 10 năm tại Hải Phòng, vốn mê Toán từ nhỏ nhưng định mệnh lại dẫn dắt cậu học trò Nguyễn Quang Ngọc đến với môn Sử.

“Khi tôi vào học khoa Sử của Trường Đại học Tổng hợp Hà Nội, bài học đầu tiên là Nhập môn Khảo cổ học của thầy Trần Quốc Vượng. Tôi còn nhớ như in phong cách giảng bài cuốn hút đến kỳ lạ của thầy và cuối buổi, thầy khẽ nhắc học trò: “Bây giờ ăn cơm Hà Nội, uống nước Hà Nội, thì nhớ trả nợ nguồn cho Hà Nội. Tôi yêu môn Sử và gắn bó với Hà Nội ngay từ bài học đầu tiên này”, vị giáo sư trầm ngâm kể.

Nửa thế kỷ nặng lòng với Hà Nội
GS.TS. NGND Nguyễn Quang Ngọc và đồng nghiệp

Thế rồi, trong những chuyến thực tập khảo cổ học ở Cổ Loa, ở Dục Tú (Đông Anh, Hà Nội), được tự mình phát hiện, đào lên chiếc rìu đá, những mảnh gốm nằm sâu trong lòng đất, chàng sinh viên ấy đã mường tượng ra hình ảnh cuộc sống của người Hà Nội từ mấy nghìn năm trước.

Nửa thế kỷ nặng lòng với Hà Nội
Ông dành nhiều tâm huyết nghiên cứu về thành Cổ Loa

“Đó là địa bàn của thời đại dựng nước đầu tiên, nơi mở đầu và là trung tâm của các cuộc đấu tranh chống Bắc thuộc, chống đồng hóa, nơi “lắng hồn núi sông nghìn năm”, hội tụ và lan tỏa các giá trị tinh túy của đất nước và con người Việt Nam. Những bài giảng của thày cô “khai tâm” cho chúng tôi về tiến trình lịch sử đất nước phần nhiều lại tập trung vào địa bàn Hà Nội.

Các chuyến đi điền dã của chúng tôi về thời đại dựng nước đầu tiên, về nước Âu Lạc, thành Cổ Loa, An Dương Vương, đến Lý Thái Tổ định đô Thăng Long và các triều đại Lý, Trần, Lê… đều được triển khai tại Hà Nội nên tình yêu với mảnh đất này cứ lớn dần lên và tự nhiên như hơi thở vậy”, giáo sư trầm ngâm kể lại.

Nửa thế kỷ nặng lòng với Hà Nội
GS.TS. NGND Nguyễn Quang Ngọc trong những chuyến điền dã

Những công trình nghiên cứu đặc sắc về Thăng Long - Hà Nội

Dành trọn đam mê cho khoa học, GS Nguyễn Quang Ngọc cho rằng, nghiên cứu lịch sử phải có sử liệu làm căn cứ, nên vô cùng coi trọng công việc thực địa, bởi theo ông, chỉ khi đến địa bàn nghiên cứu, khảo sát tường tận thì viết một công trình Sử học mới “thật” được.

Trong ký ức của nhiều học trò và đồng nghiệp là hình ảnh vị giáo sư già nghiêm khắc, nhưng tận tình, đồng hành cùng họ trong những chuyến “đổ quân” về Đông Anh, đến Hoàng Thành Thăng Long để khảo sát và kết quả cuối cùng luôn các hội thảo khoa học hoành tráng, là những cuốn sách dày cộm, đầy ắp kiến thức khoa học và tính thực tiễn cao.

Hiện giáo sư Nguyễn Quang Ngọc là chủ biên hàng chục bộ sách, chủ trì hàng chục hội thảo lớn về lịch sử Thăng Long - Hà Nội. Phải kể đến đó là cuốn Định Đô thăng Long -Tầm nhìn thiên niên kỷ ra mắt năm 2020 nhân kỷ niệm 1010 năm Lý Thái Tổ định đô Thăng Long; cuốn Không gian khu trung tâm Hoàng thành Thăng Long: Tư liệu và nhận thức (2016); Chủ biên Bách khoa thư Hà Nội (phần mở rộng 2017)...

Những cuốn sách ấy không chỉ làm sáng tỏ một phần lịch sử của Hà Nội mà còn là cách để ông trả nghĩa cho mảnh đất này sau một nửa thập kỷ gắn bó và trưởng thành ở đây.

Nửa thế kỷ nặng lòng với Hà Nội
Lãnh đạo ĐHQGHN trao Huân chương Lao động hạng Nhất của Chủ tịch nước cho GS.TS.NGND Nguyễn Quang Ngọc

Gọi tên ngành “Hà Nội học”

Đau đáu với lời dạy của các thày như GS Trần Quốc Vượng, Phan Huy Lê, nên giáo sư Nguyễn Quang Ngọc luôn ấp ủ ý tưởng hình thành ngành Hà Nội học để xứng tầm với giá trị văn hóa, lịch sử của Thủ đô. Năm 2004, khi là Viện trưởng Việt Nam học và Khoa học Phát triển, được tạo điều kiện, ông bắt đầu tổ chức các đề tài có tính liên ngành và tổng kết một số lĩnh vực về Hà Nội.

Năm 2010, Hội thảo khoa học quốc tế “Phát triển bền vững Thủ đô Hà Nội văn hiến, anh hùng, vì hòa bình” nhân kỷ niệm 1000 năm Thăng Long – Hà Nội đã đi đến quyết định xây dựng một ngành Hà Nội học liên ngành gắn với Khu vực học và Khoa học phát triển.

Ngay sau đó, ông và cộng sự thực hiện hàng loạt các chương trình khoa học cấp nhà nước KX.09, Tủ sách Thăng Long ngàn năm văn hiến, Chương trình Bách khoa thư Hà Nội… cùng nhiều dự án cấp thành phố, cấp cơ sở nghiên cứu về Thủ đô. Đây cũng là cơ sở cho sự ra đời ngành Hà Nội học liên ngành.

Tháng 12/2011, ông và cộng sự tổ chức thành công hội thảo “Hà Nội học – Phương pháp tiếp cận và nội dung nghiên cứu”. Dựa trên kết quả này, Trung tâm Hà Nội học và phát triển Thủ đô được thành lập, trở thành địa chỉ tin cậy của các chuyên gia, các nhà nghiên cứu và giảng dạy về Hà Nội học trong nước và quốc tế.

Chia sẻ về ngành học này, GS Nguyễn Quang Ngọc cho biết, ông và cộng sự đã xây dựng được cơ sở lý luận và phương pháp luận cho ngành Hà Nội học liên ngành, biên soạn và xuất bản được Giáo trình Hà Nội học; tranh thủ sự hợp tác của Trung tâm Bảo tồn Di sản Thăng Long - Hà Nội, Hội Sử học Hà Nội… xây dựng cơ sử dữ liệu và tủ sách Hà Nội học.

Nửa thế kỷ nặng lòng với Hà Nội
Dù đã nghỉ hưu nhưng GS.TS Nguyễn Quang Ngọc vẫn say mê nghiên cứu về lịch sử Hà Nội

Sau khi ra đời, ngành Hà Nội học đã được đưa vào giảng dạy tại một số trường Đại học và phổ thông. GS Nguyễn Quang Ngọc cho rằng, Hà Nội đã đi trước các địa phương khác, chủ động xây dựng môn Hà Nội học, phù hợp với yêu cầu của chương trình giáo dục phổ thông mới. Vị giáo sư cũng tin tưởng, dẫu còn khó khăn, nhưng chắc chắn ngành Hà Nội học sẽ tiếp tục được hoàn thiện, đi vào ứng dụng thực tiễn, góp phần vào chiến lược phát triển toàn diện và bền vững của Thủ đô.

Tiễn tôi ra về, GS Nguyễn Quang Ngọc nói, ông vừa nhận quyết định nghỉ hưu nhưng chắc chắn “chưa hết nợ với Hà Nội”, nên sự nghiệp nghiên cứu khoa học và cống hiến cho Thủ đô vẫn chưa dừng lại.

Là người trực tiếp tham gia xây dựng hồ sơ khu di tích Trung tâm Hoàng thành Thăng Long thành Di sản Văn hóa thế giới, ông vẫn đau đáu, nặng trĩu một nỗi, phải cùng các nhà khoa học khác, làm sao nhanh chóng giúp Hà Nội khôi phục hoàn toàn được điện Kính Thiên và không gian Điện Kính Thiên. “Bởi nếu không làm được điều này, chúng ta sẽ có lỗi với tiền nhân và hậu thế”, vị giáo sư trăn trở.

Vì những đóng góp đặc biệt cho Hà Nội, GS.TS Nguyễn Quang Ngọc được trao tặng Danh hiệu Trí thức tiêu biểu vì sự nghiệp phát triển Thủ đô (2014); Danh hiệu Nhà giáo Nhân dân (2014); Danh hiệu Công dân Thủ đô ưu tú (2020).

Ông cũng được Thủ tướng Chính phủ 3 lần tặng Bằng khen (2001, 2010, 2011), Chủ tịch nước tặng HCLĐ Hạng Nhì (2013), HCLĐ hạng Nhất (2022).

Đọc thêm

Độc đáo nghi thức rước nước tại Lễ hội làng gốm cổ Bát Tràng Người Hà Nội

Độc đáo nghi thức rước nước tại Lễ hội làng gốm cổ Bát Tràng

TTTĐ - Sáng 23/3, Lễ hội làng gốm cổ Bát Tràng đã diễn ra tại đình làng Bát Tràng (Gia Lâm, Hà Nội) với nhiều hoạt động đặc sắc, trong đó, nghi thức rước nước đã thu hút đông đảo du khách theo dõi.
Ứng xử đúng mực để rạp chiếu phim là nơi giải trí văn minh Người Hà Nội

Ứng xử đúng mực để rạp chiếu phim là nơi giải trí văn minh

TTTĐ - Trong cuộc sống hiện đại, rạp chiếu phim là địa điểm giải trí yêu thích của nhiều người dân Hà Nội. Nhiều người lựa chọn đây là nơi để thưởng thức nghệ thuật, thư giãn và hẹn hò... nhưng đây cũng là nơi bộc lộ ý thức, cách ứng xử của chúng ta với những điều đẹp và chưa đẹp.
Nhiều hoạt động đặc sắc đón chờ du khách tại hội làng Bát Tràng Người Hà Nội

Nhiều hoạt động đặc sắc đón chờ du khách tại hội làng Bát Tràng

TTTĐ - Công tác chuẩn bị cho hội làng Bát Tràng (Gia Lâm, Hà Nội) đã hoàn tất, sẵn sàng đón Nhân dân và du khách thập phương tham dự với rất nhiều hoạt động đặc sắc, hấp dẫn trong 3 ngày diễn ra lễ hội.
Lễ hội 5 làng Mọc - truyền thống đoàn kết đất Thăng Long Người Hà Nội

Lễ hội 5 làng Mọc - truyền thống đoàn kết đất Thăng Long

TTTĐ - Lễ hội 5 làng Mọc lễ hội vào chính ngày 11 và 12 tháng hai Âm lịch, 5 năm tổ chức đại đám một lần không chỉ là di sản phi vật thể quốc gia độc đáo mà còn là biểu thị của truyền thống đoàn kết, gắn bó, tương trợ lẫn nhau đầy thắm thiết của người dân Thăng Long xưa, Hà Nội nay.
Đình Tăng Phúc nhận Bằng xếp hạng di tích lịch sử cấp thành phố Người Hà Nội

Đình Tăng Phúc nhận Bằng xếp hạng di tích lịch sử cấp thành phố

TTTĐ - Trong dịp Lễ hội truyền thống Xuân Giáp Thìn 2024, Đình Tăng Phúc (Thượng Cát) vinh dự được đón nhận Lễ đón nhận Bằng xếp hạng di tích lịch sử cấp thành phố.
Nét văn hóa lành mạnh và tích cực của người Hà Nội Người Hà Nội

Nét văn hóa lành mạnh và tích cực của người Hà Nội

TTTĐ - Trong nhịp sống sôi động và hối hả của Thủ đô Hà Nội, việc tận dụng các thiết bị thể thao nơi công cộng không chỉ là cách rèn luyện sức khỏe mà còn là một phần của văn hóa sống tích cực của người dân. Bằng sự hưởng ứng và tham gia vào các hoạt động tập thể dục, người dân Hà Nội vừa nâng cao sức khỏe của bản thân vừa tạo nên nét đẹp khỏe khoắn, năng động của mảnh đất này.
Tranh truyện Hàng Trống - tinh hoa văn hóa Hà Nội xưa Người Hà Nội

Tranh truyện Hàng Trống - tinh hoa văn hóa Hà Nội xưa

TTTĐ - Với sự cầu kỳ, tinh xảo, độc đáo và mang nhiều đặc trưng của văn hóa Kinh kỳ, tranh truyện Hàng Trống thực sự đã trở thành tinh hóa văn hóa của người Hà Nội xưa để ngày nay chúng ta trân trọng và giữ gìn.
Lan tỏa giá trị nhân văn từ ngày hội tri ân cha mẹ… Người Hà Nội

Lan tỏa giá trị nhân văn từ ngày hội tri ân cha mẹ…

TTTĐ - Những tình cảm yêu thương sâu nặng dành cho mẹ cha dù chan chứa trong tim không phải người con nào cũng dễ dàng bày tỏ. Đến với “Ngày hội tri ân cha mẹ và vợ chồng”, trong không gian ấm áp đầy tình thân, lời yêu thương, xin lỗi và cả biết ơn được giãi bày như sợi dây vô hình gắn kết tình cảm gia đình thêm bền chặt, lan tỏa lối sống đẹp trong cộng đồng…
Đánh thức nét đẹp kiến trúc qua góc nhìn ký họa đô thị Người Hà Nội

Đánh thức nét đẹp kiến trúc qua góc nhìn ký họa đô thị

TTTĐ - Triển lãm “Đánh thức nét đẹp kiến trúc phố Châu Long qua góc nhìn ký họa đô thị” sẽ diễn ra tại Vườn hoa Vạn Xuân (16 - 24/3/2024) và Khu phố ẩm thực đêm Đảo Ngọc Ngũ Xã (30/3 - 7/4/2024).
Nhân dân tích cực xây dựng đời sống văn hóa ở cơ sở Người Hà Nội

Nhân dân tích cực xây dựng đời sống văn hóa ở cơ sở

TTTĐ - 100% các thôn, tổ dân phố và cấp xã, phường của thị xã Sơn Tây (Hà Nội) đã hoàn thành việc tổ chức Hội nghị đại biểu Nhân dân bàn việc xây dựng đời sống văn hóa ở cơ sở năm 2024.
Xem thêm